Định nghĩa chính xác về “Đông trùng Hạ thảo”

Nhiều người vẫn nhầm tưởng về câu chuyện Đông trùng Hạ thảo là một loại dược liệu mà mùa đông là con sâu (trùng) và đến mùa hè biến thành một cây cỏ (thảo). Dưới góc nhìn khoa học, đông trùng hạ thảo trong tự nhiên là một loài nấm ký sinh đặc thù trên một số loài sâu đất/sâu bướm, chỉ thấy xuất hiện ở những vùng núi cao trên 3000m không khí loãng ở dãy núi Hymalaya Tây Tạng, Nepal, Butan. Vào mùa đông, bào tử nấm tấn công và lây nhiễm vào ấu trùng của sâu, sống kí sinh trên cơ thể của sâu cho đến hết mùa đông, sinh trưởng và phát triển bằng cách giết chết rồi hấp thụ chất dinh dưỡng từ con sâu đó, đến khi tuyết tan tháng 5-6 thì trồi lên lên mặt đất với hình dạng cây nấm.

Có tới vài trăm loài khác nhau được ghi nhận có những đặc tính như trên, nhưng tên gọi dược liệu Đông trùng Hạ thảo thường chỉ được dùng cho 2 loài đã được chứng minh có các hoạt chất sinh học quý, đó là Cordyceps sinensis và Cordyceps militaris. Trong đó, Cordyceps sinensis chỉ tìm thấy ở những vùng núi cao từ 3000-5000m so với mặt nước biển, cho tới hiện tại chưa nước nào nuôi trồng thành công. Còn loài Cordyceps militaris thì bên cạnh một phần nhỏ còn được khai thác tự nhiên, đa phần dược liệu này trên thị trường là do nuôi trồng trong môi trường nhân tạo, nhưng được chứng minh là có hoạt chất và tác dụng sinh học tương đương với Cordyceps synensis.

ĐÔNG TRÙNG HẠ THẢO CÓ TÁC DỤNG GÌ?

Hoạt chất quý nhất của Đông trùng Hạ thảo là Cordycepin, hiện tại chưa có phương pháp nào có thể tổng hợp hoá học mà chỉ có thể chiết xuất từ các chủng nấm nói trên. Ngoài ra, Đông trùng Hạ thảo còn có các hoạt chất như adenosine, hydroxyethyl-adenosine, nhóm hoạt chất HEAA (Hydroxy-Etyl-Adenosine-Analogs), D-mannitol, lipid, các nguyên tố vi lượng Al, Si, K, Na…, có 17 axit amin khác nhau (trong 100g Đông trùng Hạ thảo có 0,12g vitamin B12; 29,19mg vitamin A; 116g vitamin C, ngoài ra còn có vitamin B2, vitamin E, vitamin K…).

Bạn đọc có thể tham khảo thông tin đầy đủ nhất trong bài viết đăng trên trang web của Trung tâm Thông tin Công nghệ Sinh học Quốc gia Mỹ (National Center for Biotechnology Information) tại đây.

Từ khoảng năm 1970 trở lại đây, Đông trùng Hạ thảo đã được nghiên cứu khá rộng rãi. Nhiều hãng dược phẩm lớn từ Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc… đều có bán các sản phẩm chiết xuất từ Đông trùng Hạ thảo.  Có thể tìm thấy khá nhiều công trình nghiên cứu về loài nấm này được công bố trên các trang web khoa học, y dược học uy tín.

Bạn có thể tìm kiếm các thông tin này bằng cụm từ khóa: cordycepin site:http://www.ncbi.nlm.nih.gov. Chẳng hạn, công trình nghiên cứu trong ống nghiệm và trên cơ thể chuột về tác dụng của Cordycepin đối với việc sinh steroid tế bào Leydig tinh hoàn (The in vivo and in vitro stimulatory effects of cordycepin on mouse leydig cell steroidogenesis) đã cho thấy Cordycepin làm tăng nồng độ testosterone trong huyết tương, mà Testosterone kích thích các bước cuối cùng của quá trình sinh tinh. Điều này khẳng định tác dụng hỗ trợ tăng cường sinh lý của Đông trùng Hạ thảo. Ngoài ra còn rất nhiều công trình khác: Tác dụng kháng nấm của cordycepin. Tác dụng giảm mỡ của cordycepin…

Trên trang web của tạp chí khoa học Springer cũng có một số công trình nghiên cứu về cordycepin, chẳng hạn như bài “Đánh giá độc tính của cordycepin và hệ đưa thuốc của nó trong việc duy trì hoạt tính chống ung thư phổi trong thử nghiệm in vitro” (Toxicity evaluation of cordycepin and its delivery system for sustained in vitro anti-lung cancer activity).

Bạn có thể tìm thấy rất nhiều tác dụng chữa bệnh của Đông trùng Hạ thảo với chiết xuất từ 2 chủng nấm Cordyceps militaris và Cordyceps synensis được tổng hợp tại đây.

Tại Việt Nam, theo GS.TSKH. Đỗ Tất Lợi, trong cuốn “Những Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam”, trang 884, NXB Hồng Đức-2013), có ghi: “Năm 1958, hai tác giả Trung Quốc Trương Sỹ Thiện và Trương Bá Thạch có nghiên cứu kỹ tác dụng của Đông trùng Hạ thảo và đã đi đến một số kết luận (Dược học thông báo 5/1958): Nước sắc 1/10 Đông trùng Hạ thảo có tác dụng ứng chế đối với tim cô lập và tại chỗ của ếch, cũng như đối với tim cô lập của thỏ; Làm tim đập chậm lại, nhưng sức bóp không tăng; hạ huyết áp trên chó đã gây mê, khi tiêm tĩnh mạch với liều 0,1-0,5ml hoặc 1ml/kg thể trọng đều thể hiện hạ huyết áp, sau 10 phút huyết áp trở lại bình thường; làm giãn cơ trơn khí quản chuột bạch thí nghiệm, nếu phối hợp với hoạt chất của thượng thận thì tác dụng của hoạt chất thượng thận tăng lên rõ rệt (phù hợp với công dụng chữa ho, tiêu đàm, bảo vệ phổi theo kinh nghiệm cổ truyền); có tác dụng an thần và gây ngủ; ức chế ruột và tử cung cô lập”.

Tài liệu “Đông trùng Hạ thảo”, trang 25-27, GS.TSKH. Đái Duy Ban (chủ biên) và TS. Lưu Tham Mưu, NXB Y Học-2009) cũng đề cập đến tác dụng điều tiết miễn dịch, chống khối u của Đông trùng Hạ thảo: Khi sử dụng Đông trùng Hạ thảo hỗ trợ điều trị bệnh nhân bị thiếu khả năng miễn dịch, như ở bệnh nhân ung thư, viêm gan B và HIV, kết quả cho thấy số lượng và tác động của bạch cầu trong máu tăng. Đông trùng Hạ thảo cũng có vai trò làm tăng hoạt động của thực bào và tăng cường hệ miễn dịch của ruột, đây là điều rất quan trọng vì phản ứng tăng cường hệ miễn dịch của ruột đóng vai trò đến 70% tất cả các phản ứng bảo vệ của hệ miễn dịch. Dùng Đông trùng Hạ thảo có tác dụng kiềm chế phát sinh khối u, tăng khả năng miễn dịch và tăng thể lực. Ngược lại với bệnh nhân tăng miễn dịch quá cao như bệnh bạch cầu (lymphoma) hoặc các bệnh thấp khớp (rheumatoid arthritis) khi dùng Đông trùng Hạ thảo cho thấy số lượng và tác động của bạch cầu trong máu giảm, số lượng hồng cầu lại tăng. Quá trình này diễn biến là do các cơ chế trong các pha khác nhau sản xuất máu. Tất cả các tế bào máu được sản xuất trong tủy xương. Chúng ra khỏi tủy xương đầu tiên ở dạng chưa thành thục và sau đó xâm nhập vào các cơ quan khác trở thành thành thục với các dạng khác nhau của tế bào máu như hồng cầu, tế bào T. Khi có mặt, Đông trùng Hạ thảo ảnh hưởng lên các cơ chế khác nhau sản sinh hồng cầu, bạch cầu và tế bào T. Ở đây, nó trực tiếp tới quá trình biến đổi các tế bào máu ở dạng chưa thành thục thành thành thục…

Như vậy, có thể thấy cả trong và ngoài nước đều có rất nhiều tài liệu cũng như công trình nghiên cứu khẳng định công dụng của Đông trùng Hạ thảo.

Ứng dụng công nghệ sấy thăng hoa vào đông trùng hạ thảo

Để bảo quản nấm đông trùng hạ thảo người ta thường sử dụng phương pháp sấy khô. Tuy nhiên, nếu sấy khô ở nhiệt độ cao sẽ làm mất đi nhiều hàm lượng dinh dưỡng, màu sắc và hương vị của đông trùng hạ thảo. Do đó, người ta đã nghiên cứu và áp dụng công nghệ sấy thăng hoa (hay còn gọi là sấy đông khô), bằng Máy sấy thăng hoa Bạch Mã, phương pháp sấy này đảm bảo vẫn giữ nguyên hình dạng, màu sắc và hàm lượng dinh dưỡng vốn có của nguyên liệu.

Đông trùng hạ thảo sấy thăng hoa (máy sấy thăng hoa WHFD của Thiết bị Bạch Mã)

Công nghệ sấy thăng hoa là quá trình sấy mà sản phẩm sấy sẽ bị tách ẩm qua 2 quá trình đóng băng nước và thăng hoa nước từ thể rắn. Quá trình đầu tiên sản phẩm sấy được hóa đông nhanh ở môi trường làm việc -30 độ C. Các phân tử nước trong sản phẩm sẽ chuyển sang thể rắn gần như ngay lập tức với nhiệt độ cực thấp. Sau đó, nhờ quá trình hút chân không, nước được thăng hoa từ thể rắn sang thể khí.

Với công nghệ sấy thăng hoa, các thành phần dinh dưỡng, màu sắc, hương vị, kích thước của Đông trùng hạ thảo được giữ nguyên vẹn. Chỉ cần ngâm qua nước, sản phẩm sấy có thể trở về gần như ban đầu. Đặc biệt, thời gian bảo quản rất lâu, bảo quản đúng cách có thể lên đến 25 năm. Ngoài đông trùng hạ thảo, máy sấy thăng hoa Bạch Mã còn sấy được những sản phẩm khác như tổ yến, trà, các loại dược liệu, dược phẩm, thực phẩm, …